Een archipel is een specifieke geologische landformatie die bestaat uit een aantal eilanden. Het wordt soms een eilandketen of eilandcluster genoemd. De verschillende eilanden die deel uitmaken van dezelfde archipel liggen relatief dicht bij elkaar. Deze formaties worden meestal aangetroffen in zoutwatermilieus, zoals oceanen en zeeën. Het gebied van elk van de eilanden binnen een archipel varieert; sommige eilanden zijn vrij onbelangrijk in omvang, terwijl andere een groot gebied kunnen bestrijken.
Hoe wordt een archipel gevormd?
De typische cluster- of kettingformatie van een archipel kan het resultaat zijn van verschillende geologische activiteiten, waaronder vulkanische activiteit, erosie en overstromingen.
De meeste archipels in oceanen worden verondersteld het resultaat te zijn van vulkanische activiteit. Deze landvormen beginnen vorm te krijgen wanneer onderwatervulkanen uitbarsten en hete lava in de oceaan vrijkomen. Naarmate de lava afkoelt, wordt het solide gesteente. Deze steen blijft in de loop van de tijd groeien met daaropvolgende uitbarstingen tot uiteindelijk het uitsteekt door het oppervlak van de oceaan. Deze vulkanische groei vormt het begin van een eiland. De lava blijft zich ophopen en uitspreiden over het oppervlak van de oceaan totdat het eiland een aanzienlijke omvang bereikt en in veel gevallen levende organismen gaat ondersteunen. Vulkanische archipels krijgen vorm als gevolg van het feit dat verschillende vulkanen dicht bij elkaar liggen (waarbij verschillende vulkaanuitbarstingen verschillende eilanden vormen) of dat een enkele vulkaan zijn positie over de oceaanbodem verschuift als gevolg van tektonische plaatactiviteit (het creëren van nieuwe eilanden terwijl het beweegt).
De tweede mogelijke oorzaak van de vorming van eilandketens is dat erosie op een grotere landmassa wegslijt, waardoor kleine eilanden gedurende een langere periode ontstaan. Terwijl het getij in en uit beweegt, voert het sediment af. Hoewel dit niet erg gebruikelijk is, kan deze repetitieve actie ertoe leiden dat kleine delen van de grotere landmassa breken en een eilandvorm aannemen. Op een vergelijkbare manier kunnen afzettingen van geërodeerd sediment zich ook op één bepaalde locatie verzamelen en na een bepaalde tijd een eiland worden. Daarnaast kan plaat tektonische activiteit ertoe leiden dat land te breken en eilanden te vormen.
Overstromingen kunnen ook leiden tot de vorming van eilandengroepen. Onderzoekers hebben bijvoorbeeld ontdekt dat sommige eilanden na het einde van de vorige ijstijd verschenen. Deze relatief nieuwe formaties waren het resultaat van het smelten van gletsjers. Water uit de smeltende gletsjers zorgde ervoor dat de zeespiegel steeg, waardoor valleien dicht bij de oevers van grote landmassa's stroomden. Daarom worden wat eens bergtoppen waren nu als eilanden beschouwd.
Typen archipels
Alle archipels bestaan uit een ketting of een groep van verschillende vrijstaande eilanden. Deze landvormen kunnen echter worden onderverdeeld in verschillende typen: continentale fragmenten, continentale eilanden en oceanische eilanden. Elk onderscheid is gebaseerd op hoe de eilanden werden gevormd.
Een continentaal fragment doet zich voor als de tektonische activiteit van de plaat ertoe leidt dat land zich losmaakt van een continentale landmassa. De resulterende eilanden kunnen zich honderden kilometers van de kust van de oorspronkelijke landmassa bevinden. Sommige theorieën suggereren dat de eilanden in het oosten van Indonesië (een archipel) gevormd waren als gevolg van continentale fragmentatie.
De term "continentaal eiland" wordt gebruikt om elk eiland te beschrijven dat zich op het continentale plat van een bepaald continent bevindt. Een voorbeeld van een continentale eilandarchipel is de Kerguelen-eilanden, die zich in de zuidelijke regio van de Indische Oceaan bevinden.
Archipels die bestaan uit oceanische eilanden zijn landvormen die zich niet binnen een continentaal platgebied bevinden. Deze eilanden zijn bijna altijd van vulkanische oorsprong en kunnen op verschillende locaties voorkomen, waaronder vulkanische hotspots, vulkanische eilandbogen, waar oceanische spleten naar de oppervlakte van de oceaan komen. Hawaii, de Aleoeten, de Kleine Antillen worden alle beschouwd als archipels van het oceanische eiland.
Grootste archipel ter wereld per gebied
De grootste archipel ter wereld, gemeten naar de totale oppervlakte, is de Maleisische archipel. De Maleisische archipel wordt omringd door de Indische en de Stille Oceaan aan de oost en west en Indochina en Australië in het noorden en zuiden. Het heeft een oppervlakte van ongeveer 770,000 vierkante mijl en bestaat uit meer dan 25,000 individuele eilanden. Bij het bespreken van internationale handel met betrekking tot zeevervoer, wordt dit vaak aangeduid als maritiem Zuidoost-Azië. Deze hele regio ligt in een tropisch klimaatgebied.
Behalve dat het het grootste archipelgebied ter wereld is, vertoont het ook enkele van de hoogste percentages vulkanische activiteit. Deze activiteit heeft geresulteerd in een gevarieerd landschap, gekenmerkt door hoge bergtoppen. Enkele van de belangrijkste, kleinere archipels binnen deze mega-archipel zijn Indonesië, Nieuw-Guinea (hoewel sommige onderzoekers dit deel van de Maleisische archipel niet beschouwen) en de Filippijnse archipel.
Van deze subregio's is Indonesië de grootste regio, bevolking en aantal eilanden. In feite vormt Indonesië het grootste deel van de grotere Maleisische archipel. Het dekt 735,358 vierkante mijlen en heeft een populatie van meer dan 261 miljoen individuen. Hoewel het aantal eilanden in Indonesië niet exact bekend is, suggereren de meest recente schattingen dat het bestaat uit meer dan 18,000-eilanden. Over 14,000 hiervan zijn geregistreerd met officiële namen op de VN-conferentie over de standaardisatie van geografische namen. Van de eilanden die deel uitmaken van Indonesië, is Sumatra het grootste per gebied. Het dekt 182,812 vierkante mijlen en is gelegen van noordoost tot zuidwest. Ondanks zijn grootte, is Sumatra niet het meest bevolkte eiland in Indonesië. Dat onderscheid wordt gegeven aan het eiland Java.
Het belang van archipels
Archipels zijn enkele van de belangrijkste geologische landformaties ter wereld. Ze bieden extra waterwegen om goederen over de hele wereld te vervoeren. De eilanden die archipels vormen, vergroten ook het beschikbare landoppervlak voor menselijke populaties. Waar dit wordt geregeld door het VN-Verdrag inzake het recht van de zee, kunnen archipels de territoriale wateren van bepaalde landen vergroten, wat een belangrijke stap is in de bescherming van hun economische belangen.
Bovendien creëren archipels unieke mariene habitats die een breed scala aan planten- en diersoorten herbergen, zowel aan de kust als op het land. Veel soorten wetenschappers (zoals biologen, geologen en geografen) waarderen archipellandformaties. Deze kenmerken zijn belangrijk voor een aantal onderzoeksprojecten omdat ze aanwijzingen geven over de processen van ecologische en geografische evolutie.
