Omschrijving
De Syr Darya-rivier stroomt voor een afstand van 2,212-kilometers door de Centraal-Aziatische landen Oezbekistan, Tadzjikistan en Kazachstan. Het ontstaat bij de samenvloeiing van de rivieren Naryn en Kara Darya (Qoradaryo) in de Fergana-vallei in Oezbekistan en stroomt af in de noordelijke delen van het endorrheische stroomgebied van de Aralzee in Kazachstan. Het Syr Darya-bekken beslaat naar schatting een oppervlakte van 782,617 vierkante kilometers. De meeste zijrivieren van de Syr Darya drogen op voordat ze de rivier bereiken, dus hoewel de rivier door een lange weg stroomt, is het jaarlijkse debiet slechts 37 kubieke kilometer, slechts de helft van de zusterstroom, de Amu Darya.
Historische rol
De Syr Darya wordt geassocieerd met veel historische gebeurtenissen, vooral die met oorlogsvoering. De slag om Jaxartes werd gestreden tussen het leger van Alexander de Grote en die van de Scythen aan de Syr Darya-rivier in 329 BC, waar de laatste volledig verslagen was. Stoomnavigatie begon te werken in de Syr Darya tussen 1847 en 1882, door de Russen gestimuleerd na de Russische verovering van Centraal-Azië in het midden van de 19E eeuw. De Sovjetregering in de regio was getuige van aanzienlijke verbeteringen in de samenwerking tussen de landen die de Syr Darya en zijn natuurlijke hulpbronnen delen. De val van de Sovjetunie leidde echter tot een stopzetting van een dergelijke samenwerking en de rivier werd zwaar en onpraktisch geëxploiteerd, waardoor de hydrologie van de rivier werd verstoord.
Moderne betekenis
De Syr Darya-rivier en zijn zijrivieren worden sterk gebruikt voor irrigatie en waterkrachtopwekking. De rivier bevloeit uitgestrekte gebieden (ongeveer 2,000,000 hectare) van enkele van de belangrijkste katoen- en rijstlanden van Centraal-Azië en voldoet ook aan de waterbehoeften van steden als Kokand, Turkestan, Khujand en anderen. Een aantal kanalen en irrigatiesleuven zijn langs de Syr Darya gebouwd om het water naar de landbouwvelden in zijn bekken te leiden. Dammen en waterkrachtcentrales zijn gevestigd op verschillende locaties langs de Syr Darya-rivier en zijn zijrivieren. Voorbeelden van deze hydro-elektrische projecten zijn Farhod in Oezbekistan, Shardara in Kazachstan en Qayroqqum in Tadzjikistan.
Habitat en biodiversiteit
Oeverbossen met tugay-ecosystemen bedekken het landschap langs veel van de oevers van de Syr Darya-rivier. In de regio heerst een landklimaat, met extreme temperatuurverschillen tussen het zomer- en het winterseizoen. De jaarlijkse neerslag is in de meeste gebieden niet groter dan 300 millimeters. Hoge grassen en houtachtige en struikachtige vegetatie omvatten de oeverbossen en sleepholtegebieden. Jakhalzen, dassen, bosmuizen en Hemprich's langhoge vleermuizen zijn enkele van de zoogdieren die in deze bossen leven. Verschillende inheemse soorten vogels, zoals dwerguiluilen, fazanten, sjikra en torenvalken en trekvogels, zoals meeuwen, wintertalingen, eenden en ganzen, kunnen ook worden gezien in de buurt van de beboste oevers van de Syr Darya. Een grote verscheidenheid aan vissen, amfibieën en reptielen bevolken ook de aquatische en terrestrische ecosystemen van de Syr Darya.
Milieurisico's en territoriale geschillen
Vanwege het extreme tekort aan water in de Syr Darya als gevolg van overmatige waterwinning voor irrigatie, ervaart de vispopulatie in de rivier een schokkende achteruitgang. De vissen vinden het nu moeilijker dan ooit om nakomelingen te produceren, omdat de meeste paaiplaatsen bijna volledig zijn uitgedroogd. Het watertekort van de Syr Darya heeft ook de waterstanden van het Aralmeer, die ook tot verontrustend lage niveaus zijn gedaald, negatief beïnvloed. Er is ook een gebrek aan gecoördineerde actie tussen de landen die de Syr Dariya's wateren delen, om de rivier te redden. In plaats daarvan zijn Oezbekistan, Tadzjikistan en Kazachstan voortdurend betrokken bij geschillen rond het delen van de rivier en het exploiteren van de hulpbronnen.
